​​​​​​​​​​​​​​​​​​ ​​​​​​​نشست علمی بایدها و نبایدهای تحصیل در علوم عقلی اسلامی با تأکید بر جایگاه برتر حکمت متعالیه، با سخنرانی استاد مرتضی جوادی آملی روز یکشنبه 10 تیرماه به همت موسسه پژوهشی امام علی علیه السلام برگزار گردید.

استاد مرتضی جوادی آملی در این نشست به مولفه ها و علل و عوامل حکمت متعالیه پرداخت و بیان داشت: اولین و مهمترین مؤلفه بیرونی که تشکیل دهنده حکمت متعالیه هست منابع معرفتی این حکمت است که شامل منابع وحیانی قرآن و سنت و روش های کلامی است، و از دیگر مولفه ها و امتیازات حکمت متعالیه می توان به استفاده روش عقلی، انسجام بخشی و وحدت و مسئله جامعیت اشاره نمود.

استاد مرتضی جوادی آملی در این نشست اظهار داشت: حقائق سه دسته هستند، یک دسته امور حقه اند یک دسته هم امور باطله اند و یک دسته هم حق نما هستند؛ علوم از این نظر که کشف واقع می کنند هم دارای سه دسته اند. یک سلسله علومی هستند که دارند واقع را نشان می دهند حالا واقع یا یک امر طبعیی است جسمانی است یا یک امر غیر جسمانی است. یک دسته از علوم هستند که علوم باطل اند امور باطله را دارند باز می کنند و نشان می دهند علومی مثل همین سحر و جادو و شعبده و یک سلسله علومی هم هستند که در حقیقت نه حق اند و نه باطل، ولی باطل نمایند. از اینها به متشابهات یاد می کنند. فلسفه از آن علوم واقعی است که به دنبال حقیقت است و دارد حق را می نمایاند.

ایشان با بیان اینکه فلسفه سرآمد علوم حقیقی است، بیان داشت:  بنابراین ما در ارتباط با فلسفه و فلسفه خوانی باید با کمال اشتیاق به دنبالش باشیم و هیچ جهتی برای اینکه کسی فلسفه را نخواند یا فلسفه یا دفع بکند، ندارد چرا، چون فلسفه به دنبال آن است که آنچه را که واقعیت است آن را کشف بکند و از لاواقعیة ممتازش بکند. با این تعریف و این تفسیر، فلسفه سرآمد علوم حقیقی است. لذا هم حوزویان و هم دانشگاهیان و همه علاقه مندان به معارف، باید به شدت به فلسفه توجه کنند و مباحث علوم عقلی را ملاحظه بکنند.

استاد مرتضی جوادی آملی در خصوص مسئله حکمت متعالیه نیز اظهار داشت: حکمت متعالیه که حکمت رایج امروز جهان اسلام و جهان بشری است این مکتب از یک قوّت و از یک غنایی برخوردار است که باعث شده است که هم فلسفه قدرت حضور و وجود در خارج در فضای علم پیدا بکند، موقعیت جدیدی برای فلسفه ایجاد بشود به لحاظ همینه ای که پیدا کرده است قوّت و غنایی که پیدا کرده است و هم به لحاظ اینکه اکنون نوع امور الهیاتی، نوع علوم هستی شناسی، جهان بینی، اعم از جهان بینی عرفانی جهان بینی کلامی، جهان بینی حتی طبیعی و امثال ذلک، اینها از گذرگاه حکمت متعالیه رد بشود.

ایشان درباره قوت و غنای حکمت متعالیه بیان داشت: شما الآن وقتی در فضای عرفان می خواهی سخن بگویی، بدون حکمت متعالیه نمی شود سخن گفت. در فضای کلام بخواهی سخن بگویی در فضای تفسیر بخواهی سخن بگویی و نقش و جامعیت حکمت متعالیه و سیطره ای که نسبت به سایر علوم پیدا کرده است فوق العاده است، اما اینکه قوّت و غنای حکمت متعالیه را ما در چه می بینیم از دو منظر قابل بحث است، یکی منظر بیرونی است علل و عوامل بیرونی که در حکمت متعالیه نقش آفرین بودند و یکی منظر درونی است یعنی ما به درون این مجموعه حکمت متعالیه مراجعه بکنیم ببینیم از راه جان مایه و درون مایه ای که برای این حکمت به وجود آمده پدید آمده، چه مؤلفه هایی هست که تشکیل دهنده قوّت و غنای حکمت متعالیه است.

وی درباره مؤلفه ها و علل و عواملی بیرونی حکمت متعالیه اظهار داشت: اولین مؤلفه بیرونی که تشکیل دهنده حکمت متعالیه هست که مهم ترین مؤلفه هم هست منابع معرفتی این حکمت است. طبیعی است که هر چه که منابع معرفتی متنوع تر و مکثّرتر باشد آن معرفت قوی تر خواهد بود قوّت بیشتری پیدا خواهد کرد. و صدر المتألهین یک شخصیتی است که اکتفا نکرده به فقط حکمت رایج، به حکمت مشاء، به حکمت اشراق، یا مسائل رواقیون و امثال ذلک. نه! واقعاً یک گستره بسیار وسیعی را در حوزه علوم برای خودش ایجاد کرد ، بنابراین این منبع معرفتی به عنوان یکی از شاخص ترین منابع معرفتی در حکمت متعالیه نقش آفرین است،

وی گفت: منبع دیگر معرفتی که در حکمت متعالیه نقش مستقیم ایفا کرده است منابع وحیانی ماست، کتاب و سنت ماست قرآن و عترت ماست. ما در سایر حکمت های فلسفی مثل مشاء یا اشراق یا دیگر مشرب ها کمتر از منابع وحیانی مان بهره داریم.

ایشان اظهار داشت: منبع معرفتی دیگری که در ساختار حکمت متعالیه و در قوّت و غنای آن دخیل بود است منابع کلامی است. بسیاری از مسائل کلامی در حکمت متعالیه راه پیدا کرده است خصوصاً کلام امامیه برای اثبات و کلام معتزله و اشاعره برای طرد و دفع.

ایشان روش معرفتی و عقلی را دومین مولفه حکمت متعالیه دانست و ادامه داد: مؤلفه دوم در ارتباط با روش معرفتی است. در فلسفه مرسوم است که روش معرفتی همان روش عقلی است استدلالی و برهانی است. قیاس برهانی است که می تواند در فلسفه کارساز باشد. بنابراین ما تأکید می کنیم از منابع معرفتی یاد کنیم، یک؛ ولی منابع معرفتی غیر از روش معرفتی است.

وی انسجام بخشی و وحدت را از دیگر مولفه های حکمت متعالیه دانست و گفت: نکته سومی که به عنوان یک مؤلفه باید از آن یاد بکنیم، این انسجام بخشی و وحدتی است که ایشان در نظام حِکمی خودش ایجاد کرده است. این نوع از تفاوتی را که ما در حکمت می بینیم اقتضاء می کند که حکمت متعالیه را ما جدا بکنیم. اگر کسی حکمت متعالیه را امروز بخواند، خوب درس استاد بخواند، از حکمت مشاء و حکمت اشراق و سایر مشرب ها و مکتب های حِکمی هم بهره مند خواهد شد به نحو مستوفا. چون هر آنچه را که آنها تولید کردند جناب صدر المتألهین آنها را به میدان آورد، به آنها ظرفیت دارد به آنها قوّت بخشید به آنها حرمت علمی گذاشت و بعد آنها رشد داد و آورد در فضای حکمت متعالیه. این کار بسیار ممتازی است یک ذکاوت حکیمانه است.

ایشان مسئله جامعیت را مولفه چهارم حکمت متعالیه دانست و اظهار داشت: مؤلفه چهارمی که ما می توانیم برای این امر ذکر کنیم مسئله جامعیت است. ما اجمالاً به چهار مؤلفه عمده اشاره شده و إن شاءالله در نشستی دیگر به جهت مؤلفه های درون حکمت متعالیه درون این سازمان می پردازیم.

ایشان در پایان بیان داشت: باید حکمت متعالیه را خوب بشناسیم، این دستگاه ظرفیت را دارد که به همه نگرش های الهیاتی پاسخ بدهد یا بپذیرد یا رد کند و امثال ذلک.

اخبار مرتبط
گزارش تصویری نشست علمی بایدها و نبایدهای تحصیل در علوم عقلی اسلامی با تأکید بر جایگاه برتر حکمت متعالیه

صوت و متن کامل جلسه نشست